■ Per l'edizione: lemmi esponenti e quanto tra parentesi quadre sono integrazione dell'editore; punti distanziati indicano spazio in bianco nel testo o lacune di cui si dà ragione in nota; le graffe laterali sono originali (graffe di simile fattura, Remigio le usa anche nell'indice autografo di cod. G 4.936, f. 409r) ma qui non so farle, le graffe! Data l'autografia del pezzo, riduco al minimo indispensabile la normalizzazione della scrittura. Graffe e inizio dei membri delle partizioni sono riprodotti tipograficamente quanto più fedelmente possibile (in ediz. a stampa), ma qui non so farle, le graffe!. Passi biblici in corsivo nell'edizione, sono sottolineati nell'originale.

1. <ABSTINERE>

|267ra| <A>bstinendum est a peccatis multiplici causa:

1° sicut subditus abstinet ab interdictis propter timorem superioris. Tob. 1: Ab infantia^[1] prudenter quia «non parum differt a iuvene confestim assuefieri magis autem omne», ut dicitur in I Ethicorum^[2]; et illud «quod nova testa capit inveterata sapit etc.». Timere filialiter quia timor servilis potest esse cum peccato mortali. Deum singulariter quia scilicet ipse est pater omnium patrum; unde Mt. 6 [= 23, 9]: «Unus enim est pater vester qui in celis est». Docuit paternaliter; pater enim tam ex iure naturali quam etiam ex iure divino tenetur docere filium, iuxta illud Eccli. 7[,25] «Filii tibi sunt? erudi illos». Et abstinere intransgressibiliter; peccatum enim est «transgressio legis divine et celestium inobedientia preceptorum», secundum Ambrosium^[3]. Ab omni peccato generaliter, quia qui offendit in uno factus est omnium reus, ut dicitur Iac. 2[,10].

2° sicut infirmus a cibis nocivis propter timorem mortis. Eccli. 37[,34]: Qui abstinens est medicinaliter adiciet temporaliter vitam corporaliter.

3° sicut nobilis ab immunditiis propter honorem sue conditionis. I Thes. 4[,3-4]: «Hec est voluntas Dei, sanctificatio vestra; ut abstineatis vos a fornicatione ut sciat unusquisque suum vas possidere in sanctificatione et honore».

4° sicut pugil a rebus contrariis propter amorem victorie habende. I Pe. 2[,11]: «Obsecro vos tamquam advenas et peregrinos abstinere a carnalibus desideriis».

5° sicut coniux a nutibus suspectis propter timorem infamie. I Thes. 1 [= 5,21-22]: «Omnia probate, quod bonum est tenete; ab omni specie mala astinete vos».

6° sicut debitor a superfluis expensis propter debita acquirenda. Eccli. 38 [=28,10]: «Abstine te a lite et minues peccata».

7° sicut sanus a consortio leprosorum propter contagia vitanda. Sap. 2[,16] dicunt impii de iusto: «abstinet se a viis nostris tamquam ab immunditiis».

8° sicut sapiens a furto vel a rapina propter amorem equitatis. Eccli. 3[,32]: «Sapie<n>s cor et intelligibile <abstine se a peccatis> et in operibus iustitie subcessus habebit».

Ergo vel propter timorem, et hoc vel superioris vel infirmitatis vel mortis vel infamationis |267rb|; vel propter amorem, et hoc vel equitatis vel exdebitationis vel habitionis victorie; vel propter honorem sue conditionis.

2. <ACCUSARE>

Nota quod quidam accusant et quidam excusant et quidam recusant, et quodlibet potest fieri et bene et male^[4].

- Accusant ergo beni bene, sicut Gen. 38 [=37,2]: Ioseph accusavit, contra palpatores vitiorum, fratres suos contra acceptores personarum, apud patrem qui scilicet poterat prodesse non obesse contra proditores criminum, crimine pessimo contra invidos accusatores bonorum. Talis accusatio est hic acceleranda quia «non est in inferno accusatio vite», ut dicitur Eccli. 41[,7].

- Accusant mali et male, sicut Iudei Paulum, Act. 23[,35]: «Audiam te cum venerit accusatio tua». Isti sunt fìlii dyaboli de quo Apo. 12[,10]: «Proiectus est accusator fratrum suorum». Talis accusatio substinenda est in patientia, in cuius signum dicitur, Mt. 28 [= 27,12], quod cum Iesus accusaretur a principibus sacerdotum nichil respondit.

- Excusant autem boni et bene sicut Apostolus, II Co. 12[,19]: «Pui tatis quod excusemus nos?». Ex cuius defectu arguit Dominus de infidelitate, Io. 15[,22]: «Nunc autem excusationem non habent de peccato suo».

- Excusant mali et male. Luc. 14[,18]: «Rogo te, habe me excusatum». Cupidi enim et luxuriosi et superbi excusant se quia tantum occupantur circa temporalia quod non possunt eternis vacare. Ps. [140,4]: «Ne declines cor meum in verba malitie ad excusandas excusationes in peccatis».

- Recusant boni et bene quia malum culpe, sicut Ioseph, Gen. 39: adolescens autem recusabat stuprum etiam regine infestantis.

- Recusant mali et male quia bonum gratie. Heb. 12[,25]: «Videte ne recusetis loquentem» Christum. Sed heu multi recusant gratiam Christi quia, cum ipse paratus sit dare, ipsi nolunt eam accipere, sicut dicit Ans(elmus).

3. <AMBULARE>

Nota quod ad ambulandum spiritualiter septem sunt necessaria ad similitudinem ambulationis corporalis.

1.m est lumen, ut via et patria cognoscatur. Io. 11[,9]: «Si quis ambulaverit in die non offendit, quia lucem huius mundi videt»; et 12[,35]: «Ambulate dum lucem habetis». Hoc autem habetur per fidem, quia sicut |267va| dicitur II Co. 5[,7]: «Per fidem enim ambulamus non per speciem».

2.m est confidentia ut ad patriam perveniatur, quod quidem habetur per spem. Ysa. 40[,31]: «Qui sperant in Domino mutabunt fortitudinern, assumment pennas ut aquile, current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient». Ergo qui sperant in Domino per spem inconfusibilem, quia in Ps. [30,2; 70,1] «In te Domine speravi, non confundar in eternum»; mutabunt fortitudinem scilicet mundialem in spiritualem; assumment pennas ut aquile quantum ad contemplativos qui non tangunt terram nisi propter necessitatem cibi; current et non laborabunt quantum ad mixtos, scilicet bonos prelatos, qui etsi terram pede tangant tamen cito relevant; ambulabunt et non deficient quantum ad activos, qui etsi toto pede tangant terrena negotia tamen non deficiunt per peccatum.

3.m est amor patrie ut etiam ob hoc via diligatur, quod quidem babetur per caritatem. III ca(nonica)^[5] Io.: «Maiorem hanc non habeo gratiam quam ut audiam filios meos in caritate ambulare»^[6]. Eph. 1 [= 5,2]: «Ambulate in dilectione».

4.m est rectitudo vie ne ab ea devietur, quod habetur per prudentiam. Prov. 9[,6]: «Relinquite infantiam et vivite et ambulate per viam prudentie». Eph. 5[,15]: «Videte quomodo caute ambuletis non quasi insipientes».

5.m est sobrietas modestie ne viator gravetur. Gal. 5 [,16]: «Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis». Ps. [100, 6]: «Ambulans in via immaculata hic michi ministrabat», quod fit per temp<er>antiam.

6.m est vigor persone ne in via deficiat, quod habetur per fortitudinem. III Reg. 19 [,8]: «Ambulavit Helyas in fortitudinem cibi illius quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque etc.».

7.m est decor iustitie ut unicuiquc quod debitum est faciat, quod habetur per iustitiam. Osee 14[,10]: «Recte vie Domini, iusti ambulabunt in eis», Mal. 2[,6]: «In pace et equitate ambulavit mecum». Prov. 8[,20]: «In viis iustitie ambulo».

Ergo conditio accipitur vel ex parte vie, ut scilicet sit cognita, sit recta, sit pulcra; vel ex parte patrie, ut scilicet sit amata, sit sperata; vel ex parte viantis vel ambulantis, ut scilicet sit sobrius, sit vigorosus.

4. <ANCILLE>

Nota quod ancille tres sunt male, scilicet:

- ira vel impatientia pervertens irascibilem. Tho. . . [3,9]: dixit ancilla Sare: Numquam ex te habeamus filios, interfectrix virorum tuorum.

- Item infidelitas pervertens rationalem. Mt. 27 [= 26, 69-75], quod ancilla ostiaria accusabat Petrum et Petrus timens Christum negavit.

- Item carnalis voluptas pervertens concupiscibilem, |267vb| de qua Gal. 4[,30]: «Eice ancillam et filium eius». Ubi nota quod non solum opus malum est dampnabile sed etiam voluntas. Unde non solum dixit “eice filium” sed etiam ancillam.

5. <ANGELI>

Nota quod angeli ministrant nobis multipliciter:

Primo contra culpam, et hoc tripliciter, scilicet:

- illuminando oculos cordis ad contritionem. Thob. 11[,8]: de felle piscis.

- purgando labia ad confessionem. Ysa. 6[,5-8]: Volavit angelus ad eum.

- congaudendo ad satisfactionem. Luc. 15[,10]: gaudium est angelis Dei.

Secundo contra pugnam, et hoc tripliciter, scilicet:

-  arcendo demonis potestatem. Tho. [8,3] de dyabolo religato. Apo. 21 [cf. 20, 2-3]: angelus ligavit dyabolum et misit eum in a(byssum).

- tollendo nocivam sotietatem. Exemplum de Loth et Sodomitis, Gen. 19.

- conferendo crucis iuvamen. Eçe. 9[,4]: «Signa thau super frontes virorum gementium». Apo. 7[,3].

Tertio contra penam, et hoc tripliciter, scilicet:

-  confortando. Lu. 1[,26]: «missus est angelus»; et 22[,43]: «appatuit ei angelus Dei confortans eum».

- conversando. Ps. [90,11]: «Angelis suis Deus mandavit de te ut custodiant te in omnibus viis tuis».

- mitigando. Dan. 3[,49]: «Angelus Domini descendit in fornacern».

Quarto ad gloriam, et hoc tripliciter, scilicet viani preparando. Mal. 3[,1]: «Ecce ego micto angelum meum qui preparabit viam».

-  orationes et merita presentando. Tho. 12[,12]: «Quando orabas etc.».

- anims ad celum deferendo. Luc. 16[,22]: «Factum est ut moreretur mendicus et portaretur ab angelis in sinum Abrahe».

6. <ANGELI-sacerdotes>

Nota quod sacerdotes angeli dicuntur propter novem:

primo propter scientiam, divinorum secretorum. Mal. 1 [= 2,7]: «Labia sacerdotis custodient scientiam et legem requirent ex ore eius, quia angelus etc.»

secundo propter annuntiationem divinoruni mandatorum. Ps. [cf. 103, 4]: Qui facit angelos suos spiritus et ministros etc.

3° propter munditiam castitatis. Mt. 22[,30]: «In resurrectione neque nubent neque nubentur, sed erunt sicut angeli etc.»

4° propter exemplum splendide conversationis. Act. 7[cf. 6,15]: «Intuebantur vultum eius tamquam etc.»

5° propter custodiam dominici gregis. Ps. [90,11‑12]: «Angelis suis etc. in manibus portabunt etc.»

6° propter obedientiam dominice voluntatis. Ps. [102,20.21]: «Benedicite Domino omnes angeli eius» «ministri eius qui facitis voluntatem eius».

7° propter gratiam sancte contemplationis. Mt. 18[,10]: «Angeli eorum semper vident faciem Patris mei etc.»

8° propter assiduitatem divine laudis. Ysa. 6[,3]: «Clamabat alter ad alterum etc.»

9° propter constantiam benignitatis. II Reg. 14[,17]: «Sicut enim angelus Domini sic Dominus meus, ut nec maledictione nec benedictione moveatur».

Quatuor prima et 9.m respiciunt sacerdotem ipsum, scilicet quantum ad intellectum, affatum, corpus proprium, usum, et affectum; 5.m respicit officium; 6.m et 7.m et 8.m respiciunt Deum, scilicet ut obeditum, ut contemplatum et ut laudatum.

|268ra| 7. <ANNUNTIARE>

Nota quod annuntiantium Christum quidam annuntiant bene, quidam male. Ad bene autem annuntiandum exiguntur quedam ex parte efficientis, quedam ex parte finis, quedam ex parte materie et quedam ex parte forme.

Ex parte efficientis exiguntur tria, scilicet:

- intelligentia quantum ad rationalem, quia aliter erraret. Ps. [63,10]: «Annuntiaverunt opera Dei et facta eius intellexerunt». Et iterum [Ps. 70,17]: «Deus docuisti me a iuventute mea et usque nunc pronuntiabo mirabilia tua».

- munditia quoad concupiscibilem, aliter seipsum lingua sua dampnaret. Ysa. 52[,7]: «Quam pulcri super montes pedes ‑ idest affectiones ‑annuntiantis bonum».

- patientia quoad irascibilem, aliter scandaliçaret, Ps. [91,15‑16]: «Bene patientes erunt ut annuntient». Iterum [Ps. 18, 2]: «opera eius annuntiat firmamentum».

Ex parte finis tria, scilicet:

‑ honor Dei, aliter preco non placet Domino, nec servus qui sibi ipsi servit tantum. Ysa. 12[,5]: «Cantate Domino quoniam magnifice fecit, annuntiate hoc in universa terra». Et Ps. [50,17]: «Domine labia mea aperies et os meum annuntiabit laudem tuam».

‑ utilitas proximi, aliter a caritate declinaret. Ps. [91, 3]: «Ad annuntiandum mane misericordiam tuam etc.»

- çelus officii sui, aliter obmicteret. I Pe. 2[,9]: «Vos estis gens sancta etc.»; et Ps. [50,17]: «Domine labia mea etc.».

Ex parte materie tria, scilicet:

- iustitia inflexibilis ut timeatur. Ps. [39,10]: «Annuntiavi iustitiam tuam in ecclesia magna».

- sapientia infallibilis ut honoretur. I Io. 1[,5]: «Annuntiamus vobis quoniam Deus lux est».

- misericordia incomparabilis ut diligatur. Ps. [91,3]: «Ad annuntiandum mane misericordiam tuam».

Ergo annuntiandum est ut iusto timor, sapienti honor, misericordi amor exhibeatur.

Ex parte forme exiguntur tria, scilicet:

- evidenter ad intelligendum. I Io. 1[,3]: «Quod vidimus et audivimus annuntiamus vobis». Sic Esdras.

- ardenter ad inflammandum. Ps. [72,28]: «Michi autem adherere Deo bonum est, ponere in Domino Deo spern meam, ut annuntiem predicationes Dei etc.». Sic Helyas.

- instanter ad perseverandum. Ps. [54,18]: «Vespere et mane et meridie narrabo et annuntiabo etc.». Sic Paulus.

8. <ANTICHRISTUS>

Nota quod tempus Antichristi habebit quinque conditìones, quia:

1° erit incertum. Act. 1[,7]: «Non est vestrum nosse tempora aut momenta que Pater posuit in sua potestate».

2° erit novissimum. I Io. 2[,18]: «Filioli, novissima hora est».

3° erit periculosum. II Thi. 3[,1]: «In novissimis diebus instabunt tempora periculosa».

|268rb| 4° erit modicum. Apo. 12[,12]: «sciens quod modicum tempus habet».

5° erit pessimum. Mich. 2[,3]: «non ambulabitis quia tempus pessimum est».