precedente successiva

8. Pietro da Penne ricopia Riccoldo.
["Pietro da Penne (oggi prov. di Pescara)": quanti e quale?]

Il Contra alcoranum di Pietro da Penne OP non attinge dal Contra legem Sarracenorum di Riccoldo soltanto il prologo e il capitolo sul viaggio di Muhammad nell’oltretomba (E. Cerulli, Il «Libro della scala», Città del Vaticano 1949, 347; Mérigoux, L'ouvrage 50), ma saccheggia l’intero trattato del frate fiorentino. Lo ricopia, anzi, integralmente sebbene ne ridistribuisca il materiale differentemente. Riadatta parzialmente il prologo, aggiunge elementi banalizzanti della versione volgata delle origini islamiche (chierico romano, monaco Sergio); per il resto il Contra alcoranum di Pietro è tutto e soltanto il Contra legem di Riccoldo. Si potrebbe contestare il plagio, perché nemmeno le consuetudini del tempo in fatto di proprietà letteraria assolverebbero del tutto la disinvoltura di Pietro.

Un anonimo predicatore (xiii sec.) sulla proprietà letteraria di materiale oratorio: «Villicus iniquitatis qui in evangelio [Lc 16,3] dicit de se: “Fodere non valeo, mendicare erubesco”, et tamen non timuit fraudare. Ista duo mala sunt in predicatoribus qui non valent fodere et mendicare erubescunt (mendicare est publice petere, fodere per se invenìre) sed fraudare sciunt, dicta aliorum ita recitare ut videantur propria: fructum est hoc facere suum quod est alienum» (in N. Bériou, La prédication de Ranulphe de La Houblonnière, Paris 1987, I, 71 n. 24).

«Incipit tractatus contra alchoranum legem mendacissimam sarracenorum compilatus a fratre Petro de Pennis ordinis fratrum Predicatorum» (BAV, Vat. lat. 976, f. 51v; tutto il testo ff. 51v-70v). «Explicit tractatus contra alchoranum legem sarracenorum editus per magistrum Petrum de Pennis ordinis fratrum Predicatorum» (AGOP XIV.28b, f. 200r: tutto il testo ff. 155r-200r, sec. XV, posteriore al 1428; suo apografo è AGOP XIV.181, ff. 186r-257v, sec. XVIII). I lessemi «compilato» «edito» definivano l’attività d'autore; contro «scripsit», specifico lavoro di copista. Ma il tipo d’operazione di Pietro lo si ricava scorrendo il testo del trattato. Riordina il materiale del Contra legem in 15 capitoli seguendo un ordine dottrinale discendente; riadatta di conseguenza i numerosi rinvii interni «supra» e «infra» di Riccoldo (ma talvolta, se si può far credito ai numeri nella tradizione manoscritta, si distrae, cosicché dal c. 8 rinvia a quanto detto «sopra nel c. 10 »: AGOP XIV.28b, f. 179r); raccorda redazionalmente brani riccoldiani prelevati da capitoli diversi; elimina le testimonianze di Riccoldo in prima persona, sopprime qualche spunto di tecnicismo linguistico.

In definitiva, oltre al lavoro compilatorio sul materiale riccoldiano e ai raccordi redazionali, poco o nulla Pietro mette di suo. Si noti l’inserimento dell’esplicita citazione di «san Tommaso d’Aquino» (canonizzazione 1323), AGOP XIV.28b, f. 162r. Per il resto Pietro mai dichiara le proprie fonti e mai nomina Riccoldo. I nove mss conosciuti del Contra alcoranum di Pietro vanno ascritti alla diffusione del Contra legem Sarracenorum di Riccoldo.

       dal Contra alcoranum di Pietro da Penne OP
AGOP XIV. 28b, ff. 155r-200r, sec. XV
(suo apografo settecentesco AGOP XIV.181, ff. 186r-257v)

AGOP XIV.28b  Membr., 280 x 195, ff. 262, XV sec. Iohannes conversus, <Exhortatio ad iudeos> 1r-16r. Alphonsus Bonihominis OP, Ep. Samuelis 16v-54v. Nicolaus de Lira, Questio de adventu Xi 54v-96r. Riccoldus de Monte Crucis OP, Contra legem sarracenorum 96r-154v. Petrus de Pennis OP, Contra alchoranum 155r-200r. <Raimundus Martini OP>, Contra Machometum 200v-222r. Petrus Alphonsus, Extr. de conversione 225r-255r. Anon., Errores grecorum 255v-257r. De nationibus 258r-260v. Iohannes de Podio OP, Contra grecos 260v-262v (exc.). riproduz. parz. Cf. AFP 37 (1967) 176-78; MD 17 (1986)  p. 42.

|155r| Tractatus magistri Petri de Pennis ordinis fratrum Predicatorum reprobans pseudoprophetam Machometum et nefandissimam legem eius in alchorano traditam.

Quia Predicatorum ordo euvangelicus per almum Christi confessorem virum apostolicum venerabilem patrem et doctorem servum Dei Dominicum ad salutem animarum specialiter est institutus, sicut in constitutionibus eiusdem ordinis manifeste continetur, idcirco ego fr. Petrus de Pennis, minimus de numero dicti ordinis, confisus de summa veritate que Christus est, intendo in hoc presenti tractatu reprobare falsitates dampnose legis Machometi pseudoprophete sarracenorum et dare viam fratribus commorantibus inter sarracenos, sectatores predicte nephande legis, per quam facilius poterunt ipsos ad statum salutis revocare; et ut convenientius fiat, presens tractatus per certa capitula distinguítur. [cf. CLS prol. 54. 66-70].

In primo namque capitulo ostendetur qualiter Machometus pseudopropheta ac lator mendacissime legis sarracenorum arabes ad sui sequelam atraxit.

In secundo capitulo ostendetur quod dyabolus principaliter et Machometus instrumentaliter fuerunt actores libri alcorani falsissime |155v| legis sarracenorum.

In tercio capitulo ostendetur quod Machometus in alcorano ignoranter loquitur de sanctissima trinitate et ponit in divinis quandam dualitatem.

In quarto capitulo ostendetur quod Machometus in alcorano imponit ipsi Deo multa mendacia, inter que asserit ipsum nullatenus habere filium.

In quinto capitulo ostendetur quod insufficienter et false loquitur de domino nostro Iesu Christo.

In sexto capitulo ostendetur quod Machometus false scribit in alchorano de matre Dei de Virgine Maria et de angelis et demonibus et patriarchis et rege Salamone.

In septimo capitulo ostendetur quod Machometus false scribit in suo alchorano, mendaciter [lo]quitur de sanctis apostolis, iudeis, christianis hereticis, cincuracisione et matrimonio.

In octavo capitulo ostendetur quod Machometus bestialiter loquitur de beatitudine et ultimo fine hominis.

In nono capitulo ostenditur quod Machometus numquam fecit aliquod verum miraculum.

In decimo capitulo ostenditur quod Machometus precipit in alcorano ut cogantur homines ad credendum sue legi.

|156r| In undecimo capitulo ostendetur quod Machometus ignoranter loquitur de natura et proprietate quarumdam rerum.

In duodecimo capitulo ostendetur quod Machometus in suo alcorano quedam falsissima tamquam vera loquitur de se ipso.

In decimo tercio capitulo ostenditur quod Machometus in predicto libro de se fingit quandam incredibilem visionem.

In decimo quarto capitulo ostenditur quod Machometus in predicto libro expresse contradicit sibi ipsi.

In decimo quinto capitulo probatur ex dictis alchorani quod sarraceni pocius tenentur sequi Christum et eius legem euvangelicam quam Machometum et eius legem.

c. 1. Qualiter Machometus ad sui sequelam arabes atraxit.

Sancta quoque mater universalis ecclesia sive tota congregatio omnium fidelium christianorum, licet innumeras passiones et tribulationes fuerit passa, omnes tamen ad tres persequciones generaliter reducuntur. [CLS prol. 7‑9].

Primo namque passa est rabiem manifeste persequeionis a tyramnis, et hoc precipue a passione Christi usque ad tempora Constantini, scilicet ccc et x annis, quo tempore romani tenebant monarchiam mundi, et alii |156v| pagani per mundum innumeros sanctos Dei martires occiderunt; sed clamante ad Deum sanguine sanctorum, corruscantibus eciam miraculis subito facta est mutatio dextere Excelsi, et qui erant christianorum persecutores facti sunt ecclesiarum fundatores et belli triumphales duces. [CLS prol. 10‑19].

Sed statim insurrexit secunda persecutio hereticorum. Statìm enim apparuit dracho crudelissimus de taverna frendens et fremens et insibilans diversos errores, scilicet Arrii, Sabelli, Macedoni et aliorum hereticorum; sed tunc datum est [et] additum ecclesie lumen doctrine et multiplicati sunt doctores qui sacram scripturam sufficienter exposuerunt, scilicet Gregorius, Augustinus, Ambrosius, Ieronimus, Ylarius et quam plures alii insurrexerunt, eciam sancti patres in deserto cum simplicitate mentis et perfectione vite, et os drachonis eciam fragili filo canapino et stupino ligaretur, et efficacia scripturarum obstructum est os loquencium iniqua. [CLS prol. 20‑29].

Sed statim post invaluit tercia pestis, scilicet periculum in falsis fratribus. Unde et statim post tempora beati Gregorii invaluit tribulacio hominum mente corruptorum ypocrisi loquencium mendacium et orte sunt tot fictiones et tot falsitates vite doctrine iusticieque quod vix invenitur aliquis tyramnus et malefactor qui non inveniat excusatores et laudatores, et vix eciam invenitur aliquis ita perfectus quod non sint contra |157r| eum latratores et detractores. Et ista pestis contra ecclesiam Dei durabit usque in senectam et senium eius et non sit ei spes nisi in auxilio divino et permanencia veritatis. [CLS prol. 30‑38].

In quo statu tertio, scilicet anno Domini sexcentesimo tricesimo septimo, scilicet anno vicesimo quinto lucrasii [= Heraclii] imperatoris romanorum [cf. CLS 13, 30‑31], insurrexit quidam homo dyabolicus, magnus ydolatra, venerem stellam pro Deo colens, homicida, predo, lubricus et obscenis [obscerus cod.] actibus deditus nomine Machometus qui consilio illius et auxilio illius qui mendax est et pater eius, legem mendacissimam et nephariam composuít, affirmans ipsam ex ore Dei fuisse prolatam, quam legem appellavit alchoranum, idest collectorium preceptorum Dei. Hic pseudopropheta Machometus super omnes alios inimicos Christi qui umquam fuerunt vel erunt persequtus est ecclesiam Dei. Non enim uno sed omnibus tribus modis dictis generaliter ecclesiam Dei persequitur. Unde modo per tyramnidem seviendo, modo per legem seducendo, modo per ypocrisim simplices subvertendo, iam fere magnam dimidiam partem tocius orbis seduxit permissione Dei, qui terribilis est in consìliis super filios hominum. [CLS prol. 42‑53]. Qui antequam suam legem dyabolicam promulgaret, ditatus fuit per quandam dominam viduam nomine Condigam, que preerat cuidam provincie nomine Catogame, quam duxit in |157v| uxorem, et Machometus tocius illius provincie obtinuit principatum [non da CLS ma da IACOPO DA VARAZZE, Legenda aurea c. 181, ed. Th. Graesse, Osnabrück 1965, 828]. Postea factus est princeps latronum et tantum prorupit in superbiam quod fieri voluit rex arabum, et ipsi non receperunt eum eo quod esset gracie [= genere] et opinione vilis, finxit se esse prophetam. Et quia epilenticus erat, et ut firmiter creditur arreptic[i]us et frequenter cadebat, de quo cius uxor plurimum tristabatur eo quod inpurissimo[?] homini epilentico nupsisset, volens eidem placere dicebat eidem: Angelum Domini frequenter mec[um] loquentem video et non ferens splendorem vultus eius in me defficio et tabesco. Et postea dabat quasdam raciones quas, ut dicebat, audiebat quasi per modum campane quod sic esset sicut ipse dicebat, mulier et ceteri arabes crediderunt. [CLS 13, 32‑38].

In quadam autem ystoria legitur... [versione del chierico della curia romana e del monaco Sergio: ff. 157v‑158v; da IACOPO DA VARAZZE, ib. pp. 827‑28, 829‑30].

|158v| c. 2. Quod dyabolus principaliter, Machumetus instrumentaliter, fuerunt actores libri alchorani

Firmiter autem a sapientibus creditur et racionibus efficacibus comprobatur quod principalis actor ipsius alchorani legis sarracenorum non fucrit homo sed dyabolus qui ex invidia propria et permissione divina propter peccata populi prevaluit et solempniter inchoare perfidiam antichristi. [CLS 13, 6‑10]. Illud enim quod dyabolus in mundo incepit per Arrium heresiarcam sed complere non potuit, postea tepescente fervore Dei et caritatis et crescente malicia et iniquitate per Machometurn complevit, denique tamen ad plenum consumabat per maliciam antichristi qui suadebat mundo quod Christus nec verus Deus nec filius Dei nec homo bonus fuit. [CLS 1, 35‑40].

|159r| (…) Videns igitur dyabolus quod fides Christi crescebat in partibus orientis... [CLS 13, 11‑28]. Et quia Machometus erat homo ydiota... [CLS 13, 38‑40; omette 13, 41‑45 riprendendo da 13, 45 «qui maxime conveniunt...» utilizzando tutto il c. 13].

|160v|: «quidam calipha de Baldacco» di CLS 13, 98 è glossato «papa sarracenorum».

|162r| c. 3 (Trinità). Nec est equanda divina magestas humano intellectui quia sarraceni non possunt intelligere illam distinctionem personarum sine distinctione essencie divine, quod omnino sit. Nec ipsi habent contra raciones efficaces, quas de facili non possimus solvere [CLS 2, 28‑31], quia ‑ ut dicit beatus Thomas de Aquino ‑ omnes raciones facte contra fidem catholicam sunt solubiles [cf. Contra gentes I, 8 e 9]. Magis autem querendum est... [CLS 2, 33 ss; l’evocazione del nome di Tommaso è intervento proprio di Pietro].

|179r| c. 8 (beatitudine e ultimo fine). De virtutibus autem, puta de humilitate et paciencia vel de pace vel de abstinencia vel caritate vel dilectione Dei et proximi vel de ultimo fine, Machometus nichil notabile dixit. Sed de bellis et rapinis viam latam sibi convenientem accepit et suis sequacibus filiis perdicionis et mortis contexit. Unde de necessitate salutis non est eis aliud necesse nisi quod sarracenus dicat «Non est Deus nisi Deus et Machometus est nuncius Dei». Cuius dicti reprobacio patet superins in X° capitulo. Ad licteram Machometus talem beatitudinern sibi depinxit... [CLS 5, 25‑29.38 ss; 12, 36‑39, che termina: «sicut superius patuit quinto capitulo»].

|187r| c. 10: «cuius sepulcrum adhuc ibidem mostratur» riadatta la testimonianza in prima persona di CLS 3, 112 «vidi in Baldacco oculata fide».

|188r‑v| c. 11. De alchorano quia licet in eo multa falsa et mendacia deprehendantur, ut patet ex supradictis et patebit ex infra dicendis, tamen propter quedam vera que continet quasi verbum Dei ab eis tollitur, ut superius dictum est, et si in evangelio solum unum verbum falsum inveniretur, totum evangelium frivolum reputaretur et vanum... [CLS 9, 255‑60].

|198v‑199r| c. 15. Unde et alchoranus eciam sibi maliciose providit et posuit quatuor remedia ne desereretur a suis et ne falsitas deprehenderetur. Unum est quia mandat eos occidi qui contra alchoranum aliquid dicerent, sicut superius patet in nono capitulo. Secundum est... [CLS 15, 233‑45].

|199v‑200r| c. 15. Alchoranum vero dicunt se datum a Deo solum arabice et sarraceni certissime tenent [dicunt praem.] quod nullus potest eum intelligere nec addiscere nisi sciat ling[u]am arabicam, et in alchorano scribitur quod nullus potest salvari nisi in lege sarracenorum. Et quare vellet Deus quod soli arabes salvarentur vel scientes ling[u]am arabicam? Lex autem christianorum, que est scripta in omnibus linguis, dicit quod Deus vult omnes homines salvos fieri, ut superius dictum est; sed eciam omnes qui realiter volunt salvari legant sanctum evangelium in quacumque ling[u]a et scient Christum esse verum salvatorem mundi. [CLS 16, 37‑47]. Et sic patet quod lex Machometi pseudoprophete sarracenorum non est lex Dei quia continent infinitas falsitates et quod sarraceni pocius tenentur sequi Christum et eius evangelium quam Machometum et ipsum alchoranum [cf. CLS 2, 63‑65; 3, 4; 3, 123‑24].

Explicit tractatus contra alchoranum legem sarracenorum editus per magistrum Petrum de Pennis ordinis fratrum Predicatorum.

Catalogisti domenicani, repertori moderni, ricercatori di storia locale (B. Carderi, I domenicani nella diocesi di Penne, Teramo 1976, 742 n° 21) non hanno notizia alcuna su Pietro da Penne e lo collocano entro estremi XIII-XVI secolo. «Scriptor saec. XIV de quo hucusque notitiae biographicae desunt», in SOPMÆ III, 249-51 del Kaeppeli. Il quale rinvia ai risultati conseguiti da Ch. Kohler (Mélanges pour servir à l’histoire de l’Orient latin et des croisades, Paris 1906, II, 404-19; ed. del De locis ultramarinis, pp. 419-74) dallo studio dei codici contenenti opere di Pietro.

Ecco quanto risulta dal contributo del Kohler: a) tre manoscritti tramandano insieme, sotto il nome di «fr. Petrus de Pennis OP» due trattati, il Contra iudeos e il Contra alcoranum, espressamente fatti trascrivere da Pierre Soybert, vescovo di Saint-Papoul (1426-51) suffraganeo di Tolosa (HC I, 390; II, 212; AFP 52 (1982) 156-57, 413b), insieme con la propria opera Tractatus de visitatione episcoporum; b) sempre sotto il nome di Pietro da Penne OP, un codice fiorentino trasmette il trattato De notitia Verbi incarnati, e uno di Trier il Libellus de locis ultramarinis (di natura compilatoria), quest’ultimo conosciuto da Leandro Alberti:

De viris illustribus ordinis Praedicatorum lib. IV, ed. Bologna 1517, f. 152v: «Cito nota Petrum de Pennis qui inter alia scripsit libellum capita XXII continentem, quibus comprehendi potest terra sancta et videri quare deperdita fuerit et qualiter recuperari posset».

Si noti «inter alia», che suppone altre opere del medesimo autore del De locis ultramarinis, difatti diviso in 22 capitoli.

c) il manoscritto Trier, Stadtbibliothek 306, cartaceo, con scrittura a tutto rigo, ff. 280, di cui i primi 256 d’una stessa mano «della fine del XIV secolo», dovrebb’esser datato 1388 circa, poiché nella collezione dei sermoni di ff. 54 ss si fa riferimento a papa Urbano VI (1378-89) e a Werner vescovo di Trier (1388-1418); cosicché il De locis ultramarinis di Pietro, ff. 18-39, risulterebbe «passablement antérieur à cette date» (1388) e posteriore alla relazione (1330) del viaggio d’Odorico da Pordenone, da cui Pietro attinge.

Benché formulate in termini di cautela e di congettura, la cronologia di Pietro e la datazione del De locis ultramarinis, così come tratte dai dati codicologici, sono esposte a qualche dubbio. Anzitutto la data 1388 dei sermoni non è necessariamente la data di trascrizione dei sermoni stessi nel codice di Trier, e pertanto non può costituire termine ante quem del De locis ultramarinis; si ha inoltre l’impressione che la stima della scrittura «della fine del XIV secolo» sia insinuata dall’anno 1388 dei sermoni. Per il resto tutti sanno che la valutazione cronologica d’una scrittura può difficilmente presumere estremi molto ridotti, specie in produzione di scrittoi perpetuanti modelli grafici della tradizione gotico-libraria estranei all’influsso umanistico. Resta che se Pierre Soybert, parlando dei «duo tractatus singulares ad confusionem errorum infidelium Judaeorum et Saracenorum», intendeva i trattati di Pietro da Penne Contra iudeos e Contra alcoranum, questi erano già composti anteriormente al 1451, anno di morte del Soybert.

Un più sistematico studio dei codici delle opere di Pietro da Penne potrebbe risultare utile a metter punti fermi nella cronologia del frate abruzzese; i repertori moderni li attribuiscono al XV, talvolta al XIV-XV secolo. Quanto al criterio linguistico, la valutazione della scrittura del De locis ultramarinis e Contra alcoranum si scontra col carattere pesantemente compilatorio dei due trattati. Qui mi limito a qualche contributo d’altra natura.

Il primo catalogista che recensisce fr. Pietro da Penne non è Leandro Alberti (1517) ma Giovanni Meyer nel Liber de viris illustribus OP del 1466. Nel prologo il Meyer distingue le parti del Liber e dà la tabula onomastica dei frati recensiti; la quarta parte annuncia i nomi dei frati illustri nella dottrina, che con i loro scritti hanno scrutato la profondità della sacra dottrina («profundorum sacre scripture scrutatorum ac prefulgidorum sacre pagine doctorum») ed elenca 56 nomi, di cui il primo Tommaso d’Aquino e l’ultimo «Petrus de Pennis». Ma la quarta parte, annunciata nel Prologo, non è di fatto svolta dal Meyer, che nel corso dell’opera passa direttamente dalla terza alla quinta parte. Sebbene il Meyer non ci dica quali opere Pietro da Penne abbia composto, egli ha tuttavia notizia del nome dello scrittore.

Johannes Meyer OP, Liber de viris illustribus, ed. P. Van Loë, Leipzig 1918, 17, 20-21; la lista annunciata della quarta parte termina: «53. Lucas de Florentia, 54. Ramuntinus, 55. Bartholomeus de Pisis, 56. Petrus de Pennis» (p. 21). Ma non vi si scorge un ordine strettamente cronologico.

Pietro da Penne (oggi in prov. di Pescara), quale? Conosciamo:

1. fr. Pietruccio o Pietro da Penne OP, vescovo di Scala (sede suffraganea d’Amalfi) da dicembre 1395; muore poco prima del 23 novembre 1418.

Bonifacio IX, Roma 1.XII.1395: «Dilecto filio Petrucio de Pennis electo Scalen(si), salutem etc.». Avendo oggi trasferito «venerabilem fratrem nostrum Petrum Termulanum tunc Scalensem episcopum licet absentem» alla sede di Termoli, il papa nomina Pietruccio vescovo di Scala: «ad te ordinis fratrum Predicatorum professorem, in sacerdotio constitutum, religionis zelo conspicuum, literarum scientia preditum (...) teque illi [scil. ecclesie Scalensi] preficimus in episcopum» (ASV, Reg. Later. 42, f. 104r-v). Martino V, Mantova 23.XI.1418: «Dudum siquidem bone memorie Petro episcopo Scalensi, regimini Scalensis ecclesie presidente (...), postmodum vero prefata ecclesia per obitum ipsius Petri episcopi qui extra romanam curiam diem clausit extremum...» nomina nuovo vescovo di Scala (Reg. Later. 204, f. 155r-v).

Nel 1397 Pietruccio amministra gli ordini sacri nella chiesa cattedrale di Penne: Carderi, I domenicani nella diocesi di Penne 741 n° 18.

■ Altra insidia antroponimica da superare: fra Pietro Scaglia da Roma OP, 1386-93. MOPH XIX, 63 n° 20, 65 n° 38 (priore romano, conv. della Minerva, 1387), 100 n° 383 (1390), 252a. Vescovo di Penne 1391-93: HC I, 363 (Nepi, admn. 1391-93), 394.

2. fr. Pietro di Cristoforo da Penne OP, nel 1402 cappellano papale.

Bonifacio IX, Roma 29.I.1402: «Bonifacius etc. Dilecto filio Petro Cristofori de civitate Penne, ordinis fratrum Predicatorum professori, capellano nostro, salutem etc. Virtutibus clarens etc. Intendentes etc. Nulli ergo etc. Si quis etc.» (ASV, Reg. Vat. 320, f. 20r).

Nota de civitate Penne: civitas designava insediamento urbano sede episcopale; e tale era Penne di Abruzzo, oggi in prov. di Pescara. SERAFINO RAZZI, Viaggi in Abruzzo [1574-77], ed. B. Carderi, L’Aquila 1968, 52, 56: «Città di Penna», altri ritenevano che «si dee chiamare Città di Pinne».

3. fr. Pietro da Penne OP in giugno 1474 sollecita soluzione di 39 ducati; in ottobre 1475 in qualità di baccelliere ottiene un socio a sua disposizione; in novembre dello stesso anno viene trasferito dal convento di Penne a quello di Capua.

AGOP IV.3 (registro del maestro dell’ordine Leonardo dei Mansueti, sezione «provincia Regni»), f. 70r: «Dicta die [scil. 4.VI.1474] ad instantiam fr. Petri de Pennis fuit mandatum sub pena excomunicationis priori et priorisse Sancte Marie Magdalene de Maglano quod sibi satisfaciant de ducatis 39; alias mandatur omnibus ut denuncient eos excomunicatos»; f. 83r: «fr. Petrus de Pennis baccalarius habuit licentiam assumendi in socium fr. Vincentium de Sancto Camero novitium, quem in ordine educavit, vel quemcumque alium fratrem clericum vel conversum, et mutare pro suis necessitatibus, et dictus socius non possit occupari contra voluntatem dicti fr. Petri, et nullus inferior molestet nullis obstantibus. Datum Neapoli XXI octobris [1475]»; f. 139v: «fr. Petrus fuit translatus de conventu pennensi ad conventum capuanum, si maior pars fratrum consenserit. Datum Rome 27 novembris [1475]».

Cf. SOPMÆ IV (1993), p. 235. Convento Santa Maria Maddalena in Magliano dei Marsi (AQ): cf. B. Carderi [† 6.XII.2010], Quaderni abruzzesi di storia domenicana, Teramo 1969, 57 n. 38, 143b.

4. fr. Pietro Martire da Penne OP, da escludere dai candidati alla paternità delle opere in questione ma che testimonia l’insidia delle omonimie, vive sul finire del Cinquecento.

AGOP IV.48, I («Congregatio Aprutina»), f. 76r: «Eadem die [23.IX.1591] fuit institutus et factus vicarius conventus Piperni cum solita autoritate pater fr. Petrus Martir de Penna»; f. 76v: «Die 3 [decembris 1591] fuit institutus in theologum reverendissimi de Sernia fr. Petrus Martir de Penna cum gratiis etc.». de Sernia = de Ysernia (Isernia) per aferesi.

■ Si scrive «de Penna» e «de Pennis» per il medesimo toponimo: cf. Serafino Razzi, Viaggi in Abruzzo, a c. di B. Carderi, L’Aquila 1968, 52 ss (a. 1575) e ad indicem; Carderi, I domenicani... 760-61. B. Carderi, Quaderni abruzzesi..., Teramo 1969, 88 § 242 e 245.

P. Sella, Rationes decimarum, Aprutium-Molisium, Città del Vat. (Studi e testi 69) 1936, pp. 173-247 diocesi di "Penne ed Atri" (intermedia a quelle di Teramo e di Chieti), 389b (episcopatus vel civitas adriensis, pennensis), 403a, e relativa mappa; importante fonte per seguire l'antica toponomastica (XIII-XIV secc.: civitas pennensis sive civitas Penne, de Penna), la geografia politico-ecclesiastica dell'area, il sistema monetario in vigore in loco. Oggi Penne in prov. di Pescara, in dioc. Pescara-Penne (dal 1949); Atri in prov. di Teramo, in dioc. Teramo-Atri (dal 1949).

Bisognerà puntare gli occhi sul terzo fr. Pietro, baccelliere, che incipit/explicit del codice AGOP XIV.28b qualifica col titolo di «magister»? Uomo d’insegnamento e di studio, al quale l’ordine assicura, secondo antica consuetudine, i servigi d’un socio.

..\nomen2\pietro1.htm




finis

precedente successiva