⌂	Chronica conventus Sancti Marci de Florentia OP parte IV: filii huius conventus qui pro tempore morientur, ff. 145r-200v (1437-1612) ■  Firenze, Bibl. Laurenziana, S. Marco 370  ■

104. Frater HIERONYMUS Nicolai Savonarola Ferrariensis, ex bononiensi conventu tralatus [sic] a rev.mo ordinis magistro in nativum huius conventus filium et patrem datus, et votis omnis fratrum receptus fuit. Hic genere admodum clarus, xxi^a septembris Mcccclj°, hora xxiiij, sub gradu .Y. sexto exortus est. Staturę extitit mediocris, carne mollis ac delicatus, aspectu ac vultu admodum verendus, obducto supercilio, oculis praevividis, nasu subaquilo, inferiore labio subpingui atque porrecto capillo et barba hispidiore, fronte lata et frequentiore oblica nigra, colore subalbo. In primeva aetate artibus liberalibus vacans, adhuc adulenscens in eis doctor eruditissimus pro ingenii excellentia habitus est. Anno aetatis xxij circiter, domi relatione omnium summa innocentia castimoniaque exacto, bono exemplo Bononię religionem ingressus est. Ubi morum omnium honestate et praecipua orationum, meditationum et sacrarum lectionum sedulitate formatus, brevi religonis suavissimus odor cunctis enituit; iam iamque viri animus ad emulanda charismata meliora subrigi videbatur, utpote quem oppido pertedebat, et in ipso suo religionis inito tyrocinio laxioris inter fratres vivendi consuetudinis. Abstinebat ab ineptis et ociosis sermonibus, et ad illos consuetudines faederabat quos vel audire vel loqui de divinis, de scripturis, de utilioribus libentius cognoscebat. Cumque philosophus in saeculo precipuus extitisset, theologus probatissimus paucos intra religionis annos effectus est. Lectoris ergo theologiae artiumque muneri adhibitus, excellentissima quadam ingenii ubertate ac eloquendi facundia, difficiliora quaeque eiusmodi facultatum facillime exprimebat. Sed in publicis declamationibus nemo umquam rudior, nemo risibilior ambonem conscendit quam ille fuerit, prima illa aetate qua id muneri obeundum arripuit. Merito utique Deo acceptum referre poterat quando suorum temporum celeberrimus toti mundo postea habitus est. Diversis in fratrum conventibus theologiae |153v| artibusque legendis annos aliquot impartitus est; quo etiam tempore simul et praedicationibus vacans, in eis quidem exercitatior evadebat. At non de quo spes tam admirandi profectus concipi umquam posset. Fratres porro eius eruditioni creditos, non tam disciplinis et artibus instruebat quam efficacioribus suis exemplis et hortationibus in Dei amorem et ad orationum instantiam provocabat, veram eam sapientiam asserens quae cuncta ordinet atque disponat in altissimę causae ratione, que utique Deus est.

Discreti ergo huius nostri conventus patres, quibus curae fuit (ut par est) ut iuniores fratres - quorum longior aderat chorus et genere et moribus clarus - disciplinam et scientiam docerentur cum bonitate, inspecta viri huius morum et scientiarum integritate, egerunt enixius ut lector huius conventus ascisceretur. Voti tandem compotes effecti, erudiendis fratribus nostris Florentiam missus est anno Mcccclxxxij°. Praeclare admodum vicissim actum est, si quando praeceptor atque discipluli sibi invicem optime convenerunt.

Tunc ergo primum ardor ille mutuae charitatis, quem fidelibus suis dominus Iesus Christus unice commendavit, "Hoc - inquens - est praeceptum meum ut invicem diligatis", iam per multa saecula tepefactus, inter fratres nostros eius hortationibus excitatus est; ut qui se invicem antea diligebant, tunc dilectionem ingeminantes et cor atque animum unum in Domino se habere cognoscerent, et suavem quamdam amoris vim velut sensibus pregustarent. Sed et cuncta supellectili<a>, codicum imaginum graphicarum et id generis cui comparandę, fratribus non est finis: exactissimę eius paupertati exemplo reiecta, iam cognoscere inceperunt melius esse minus egere quam plus habere.

Si quando inter legendum vel disputandum aut etiam spatiandum occasio offerebatur, crebro vero etiam sumebatur de humanitate domini nostri Iesu Christi, de praecipua Dei erga homines charitate, verba efficassima innectebat; ineffabiliaque Dei munera, quae sedulo hominibus etiam impiissimis(?) elargitur, revocans ad memoriam cunctorum animorum ad exhibendas Deo gratiarum actiones vehentissime impellebat. Quotiens in virenti prato aliquo cum discipulis constitutus, summis digitis minutissimum aliquem florem legens, et quis pictor inter mortales vel quis artifex - obsecro, fratres, aiebat - vel tantillum florem sua arte posse umquam effingere? Quam ergo humilis creaturę omnis postestas, quae vel in minimis naturę muneribus, tam debilis et invalida comprobatur. Quam summa, quam ingens Dei maximi est potentia, quae de nulla subiacente materia conflat quae longissimę ab hoc flosculo dignitatis subsistant! Tunc varios illius colores singilatim recensens, mystice pro singulorum qualitate ornatum animique decorem ex eo interpretabatur. Quotiens conticinio noctis, oculis in limpidissimum siderum orbem sublatis, regalia et magnifica nimis exteriora. Cęlestis aulae, fratres, quae ergo interior gloria et decor est? Quam itaque sublimes, quam fausti, eius patriae cives! |154r| Sed quam excelsus super omnes Dominus et rex caelorum! Illuc illuc festinemus, illuc omnis nostra intentio et actio dirigatur, pro quo dulces parentes et propinquos, suavissimorum sodalium choros, patriam, dignitates, gloriam, voluptates, denique nosmetipsos reliquimus.

His domesticis et familiaribus documentis, non ab ociosis, ineptis vel etiam noxiis tantum colloquiis discipulos retrahebat; atqui mirum in modum in Dei divinarumque rerum amorem eorum animos provocabat. Sed haec quidem velut ioco et preter f??tiam agere videbatur. At ubi ad sacrarum scripturarum mysticas interpretationes elequium vertebatur, non humani erant conceptus, voces haudquaquam ex rhethorum officina prodibant. Cuncta enim altioris cuiusdam numinis videbantur, quamquam enim praecipuos et illustres in aliarum qualibet facultatum nostra haec et retroacta plurimorum temporum saecula tulerint. In aperiendis tamen mysticis divinorum eloquiorum sensibus, hic unicus a priscis illis divinis doctoribus habitus est; quod ex monumentis quae aliquot in eo genere dereliquit, tam liquido quam facile percipi potest. Tam et si viva vox, latentis energiae plurimum habeat.

Eo igitur de sacris eloquiis disserente, tanta fratrum omnium audiendi erat intentio, tantum a cunctis silentium prebebatur ut cum maxima fratrum et saecularium ad eum audiendum in unum multitudo conveniret. Praeter ipsum interpretrantem, nullus hominum crederetur adesse. Non sputum emitti, non excreationem obstrepere, non tussim intersonare, non denique sonnolentam oscitationem, dissutis atque hiantibus malis trahi penitus audisses; ipsę quoque necessitates mortalibus ex naturali conditione inditę, prorsus oblivioni traditę videbantur. Et tunc omnibus tedium vel potius tristitia incutiebatur qum dicendi finis vel etiam tardior imminebat. Quae profecto voluptas et audiendi aviditas omnes tenebat. Nec immerito quidem aut a recta longius ratione; quippe doctrina cuius, non ut fabulosa in cassum aures pruriebat, vel ut physicis tantum atque humanis argumentis conflata, dum mentem perflat saepenumero inflat; sed velut cęlitus lapsa. Terrenas atque humanas mentes in Conditoris quidem cognitionem erudiebat; corda vero et hominum voluntates, omni prorsus humanarum rerum affectu represso, in omnimodam erga pientissimum Deum dilectionem excitabat. Et cum divina ipsa eloquia pro autoris Dei munere, quo inspirati sancti Dei homines sunt loquuti, et in ipso cortice legentium vel audientium animos et mirifice oblectari atque reficere soleant, fiebat ut cum velut duriore cortice ex huius viri interpretatione detracto, iam iamque medulla putes purissima patefacta; et ex illorum sensu multuplici, velut ex mola in pulverem minutissimum comminuta, ambrosiae mortalibus epulae pararentur, quibus refici quidem et sedulo satiari. At numquam gravari fastidirique contigeret. Et quidem illius doctrina, sua ipsius venustate, cunctis grata unice erat; ad gratiam tamen plurimum accedebat quod per multa retro saecula derelicta atque oblivioni tradita, e longissimo quodam postliminio quod insueta vellut [sic] nova revocaretur. Antea namque in uno divine scripturae versu, congestis hinc inde diversarum facultatum |154v| argumentis, declamandi exhortandique passim mos inoleverat.

Hic ergo primus nostrorum temporum perpetuam interpretrandi seriem prosequi visus est. At cum omnes(?) reliquae disciplinę tunc discipulorum animos ad capessendas immortales virtutes attrahere quam optime soleant, ubi praeceptores eorum - ipsi extra rętororum [sic] consuetudines - velut in sublime quoddam virtutum fastigium acti conspiciuntur. Quam penitus pie, quam innocenter, quam denique sancte, cum iis agatur necesse est. Ex quorum profecto doctrina, et obliterari vitia et virtutes amplecti, non ex insequenti ulla adiectione sed ex sententia discipulis proponuntur. Cunctarum namque virtutum simulacrum et vivum exemplar omnibus imitandum sese convenit exhibere; ni ps??as aut loquacissima pica, et velut suae ipsius vocis ignarus, risilis demum et inglorius haberi(?) pergat. Fiatque dum eiusmodi mores in docente tamquam degeneres contemnuntur, ipsi quoque doctinę cast(issi)mę detrahatur. Itaque viri huius eximii ea vivendi ratio et circumspecta erat consuetudo ut virtutum quidem cunctarum iubar et specimen condidissimum videretur. Criminum autem - vel etiam venialium - et curiosius observanti nec ipsum viestigium appareret, quod profecto mirabile est.

Et quamquam triplex illa divina virtus caelesti atque invisibili munere humanis mentibus illapsa, validissimo quodam impetu in Deum cognoscendum, amandum sperandumque invisibiliter rapiat et sustollat, ut pro ipsius vel natura vel qualitate, humano modulo in aliquo nequeat comprehendi, si tamen ex ipsis (ut aiunt) effectibus eam rimari lubeat, in hoc uno uberior coniici poterat. Christianę quippe fidei cultum non ipse modo amplectebatur, verum et extinctum ferme validissimis argumentis in multorum cordibus suscitavit, ut qui antea vix supervacaneo quodam consuetudinis ritu, fidei nostrę sacris mysteriis inservirent, illius eruditione suę ipsorum professionis cognitores effecti, pro fide tuenda deinceps ad mortem usque animarentur. Quorum quam plurimi utriusque sexus, et quid mirum valde est, pueri et puellę natu minores, eius dudum instructi monitis, et ore hactenus pollicentur et morum innocentia sponsioni astipulantur.

Spe deinde futurorum bonorum ita videbatur erectus ut ubi quoque diu curiosissime inspexisset, nil tandem penitus appareret ni forte commodum animarum cui in rebus humanis viri mens dedita cohęreret. Cuius profecto imitatione innumera sexus utriusque multitudine, contenptis reiectisque cunctis delitiis, ad immortalia bona animum sustulerunt. Recte adomodum omnia, atqui si fidem omnem habuero ita ut montes transferam. "Et si - inquit Apostolus - distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum, charitatem vero non habeam, nihil sum". Undique igitur rectius erit ubi fidei speique charitas adsit, quarum neutra sine charitate viget ac proficit. Hac ipsa mirum in modum erga Deum et proximum diffundi videbatur |155r| ut qui videlicet divino cultui propensus adhibitus, divinum mentis ardorem vivacior quędam illius vultus et insolita species declararet. Quo sacrosancta mysteria peragente, suavissimima quędam velut caelestis ignis rorida flamma circumstantes quoque ministros sepe perfudit, adeo ut inter fratres pia sibi administrandi emulatio oriretur quod omnes [omneis cod.] eiusdem delitiarum participes redderentur.

Ad proximos quoque ea ratione afficiebatur ut pro commodo animarum nulli umquam labori pepercerit. Fratres autem omnes tam amanter complectebatur ut seniorum quidem annimos ad sese unice diligendum simul et vererandum attraheret. Iuniores vero singulari patentique benignitatis sinu excipiebat. Sed illorum consuetudine potissimum utebatur quos videlicet cordis corporisque munditia puriores arbitraretur. Atque ut paucis divinam humanamque in eo viro dilectionem comprehendamus, si viri huius verba quae de gemina charitate plurima tum viva voce pluries et continuo ferme habita, tum et in scriptis redacta ex practico magis affectu quam theorico intellectu expressa sunt, tanta utique fuit quanta ex illis maxima perpendi poterit, ni plus quicquam affectui tribuatur. Cuis exprimendi, cum vox minor habetur, tum sapientum solet ratio postulare, stultus quippe omnem effundit animum, ut nequid nimis. Et mensuram Cleobulus optimam dixit.

Porro de triplici divina virtute huius viri tot libuerit perstrinxisse. A qua, cum cardinea virtus - velut e paradisi limpidissimo fonte scaturiens - in quattuor capita dividatur, quibus in quattuor mundi climatibus omnis humani generis virens actio irrigetur.

|155v-157v| carte bianche.

→|158r|