precedente successiva

  Priori di Santa Maria Novella dal 1221 al 1325

12 novembre 1221 Giovanni (da Salerno)

Atto di donazione della chiesa di Santa Maria Novella da parte del cardinale legato Ugolino:

«Nos Hugolinus divina providentia hostiensis et velletrensis episcopus et sancte Romane ecclesie cardinalis et apostolice sedis legatus,... auctoritate legationis qua fungimur instituimus et ponimus et ordinamus te fr. Iohannem ordinis Predicatorum, pro te et omnibus tuis fratribus dicti ordinis et pro toto ipso ordine accipientem, in ecclesia et de ecclesia Sancte Marie Novelle cum suis domibus et cimiterio et sex starioris terre circa ecclesiam pro orto faciendo ut in ipsa stetis habitetis et moremini in perpetuo, et divina officia in ea celebretis, statuentes ut hec nostra institutio permaneat illibata et perpetuo valitura... Acta sunt hec omnia Florentie in choro dicte ecclesie presentibus d.no Iohanne florentino episcopo, Chianni preposito et Dono archipresbitero florentino et quibusdam canonicis ecclesie Sancte Reparate» (ASF, SMN  12.XI.1221; cf. Fineschi 30-31).

12 gennaio 1227 Giovanni (da Salerno)

«... magistro Iohanni fratrum Predicatorum de Sancta Maria Novella et eius successoribus» (ASF, SMN  12.I.1226; Meersseman, Dossier 180-81; Fineschi 80-81).

20 giugno 1227 Giovanni (da Salerno)

Gregorio IX «dilectis filiis magistro Iohanni priori ordinis Predicatorum... et Bernardo canonico florentino» (ASF, SMN  20.VI.1227; Fineschi 77-79).

14 novembre 1228 Giovanni (da Salerno)

 «presentibus magistro Iohanne priore SMN de ordine fratrum Predicatorum et fratre Sinibaldo» (ASF, SMN  14.XI.1228; Dossier 181-83; Fineschi 81-82).

maggio e giugno 1229 Giovanni (da Salerno)

Dossier 226 n° 7 «maestro Iovanni priore», n° 8 «frate Iovanni priore».

27 gennaio 1230 Giovanni (da Salerno)

ASF, SMN  14.XI.1228; Dossier 183-84 «magistri Iohannis prioris».

21 febbraio 1230 Giovanni (da Salerno)

ASF, SMN 21.II.1229; Dossier 185 «magistri Iohannis prioris»; Fineschi 82-83.

16 marzo 1230 Giovanni (da Salerno)

ASF, SMN  16.III.1229; Dossier 186-87 «magister Iohannes prior»; Fineschi 84-85).

17 giugno 1230 Giovanni (da Salerno)

ASF, SMN  17.VI.1230; Dossier 187‑88 «magister Iohannes prior»; Fineschi 86.

18 e 28 gennaio  1231 Giovanni (da Salerno)

ASF, SMN  18.I.1230; Dossier 189-90 «magister Iohannes prior»; Fineschi 85-86. ASF, SMN  28.I.1231; Fineschi 87-88 dove si corregga l'anno in 1231.

settembre 1232 Giovanni (da Salerno)

ASS, Dipl. Arch. riformagioni 16.IX.1232 e 17.IX.1232: Siena, chiesa San Cristoforo, trattati di pace tra Siena e Firenze. Presenti: Giovanni priore dei Predicatori di Firenze e Gualtieri priore dei Predicatori di Siena.

Trassi la nota dal solo inventario del diplomatico, ASS 1986, ma non ebbi tempo di controllare il diploma originale.

31 gennaio 1245 Alessandro

«Coadunato capitulo fratrum Predicatorum de SMN more solito in capitulo dicte ecclesie, fr. Alexander prior fratrum ipsius ecclesie, consensu et parabola fratris [segue lista nominale dei singoli frati capitolari], suo et ipsi fratres cum eo constituerunt ordinaverunt et fecerunt fr. Niccolaum subpriorem, presentem et recipientem, eorum et dicte ecclesie sindicum ad recipiendas cartas emptium terrarum platee nunc de novo facte ante ipsam ecclesiam et ad promittendum et solvendum pretium terre sibi vendite et ad obligandum bona dicte ecclesie, promittentes observare et attendere totum id quod ab eo inde factum fuerit.

Actum in capitulo dicte ecclesie prope muros civitatis Florentie in burgo SMN. Testes rogati fuerunt Grillus filius olim Anghiolini et Guido filius Martini». Nei seguenti due negozi, Fr. Niccolò acquista suoli e terreni «platee nunc de novo facte ante dictam ecclesiam ex parte orientis», prezzo rispettivamente 12 e 38 denari pisani (ASF, SMN  31.I.1244): primitiva chiesetta e antistante piazza oggi denominata dell'Unità Italiana. Una delle due pergamene sotto la medesima segnatura d’archivio; l'altra registra sentenza dell'allora inquisitore fr. Ruggeri Calcagni da Firenze OP, «lata... apud ecclesiam SMN», diversi i testimoni.

Nessun fra Alessandro di questo periodo è registrato da Cr SMN: figlio nativo d’altro convento? ignoto al cronista che negli anni 1279-80 avvia Cr SMN ?

26 aprile 1245 Alessandro

«Actum Florentie prope ecclesiam SMN, presentibus testibus fr. Niccolao subpriore fratrum Predicatorum, fr. Aldebrandino et fr. Romeo eiusdem ordinis. - Domina Lamandina uxor Renaldi de Pulce iuravit...

Item eodem die, actum in coro Sancte Reparate, presentibus testibus fr. Alessandro priore fratrum Predicatorum de Florentia, fr. Aldobrandino et fr. Romeo eiusdem ordinis. - Dominus Renaldinus de Pulce iuravit...» (ASF, SMN 26.IV.1245; cf. F. Tocco, Quel che non c'è nella Divina Commedia o Dante e l'eresia, Bologna 1899, 49).

27 aprile 1250 Aldobrandino dei Cavalcanti da Firenze

«Fr. Ildebrandinus prior fratrum Predicatorum dicte ecclesie SMN florentine, in presentia fratrum Pascalis, Uguiccionis, Guidonis pisani, Bertolomei, Henrici sacerdotis, Henrici diaconi, Pagani, Iacobi et Niccolai et pro eorum voluntate, elegit presbiterum Salvi filium Aldobrandini de Prato in cappellanum ecclesie Sancti Iacobi que est sita in populo SMN predicte et est sub iurisdictione fratrum Predicatorum et in eorum dominio; elegit autem eum hoc modo quod ipse ibi morari debeat et officium facere quam dium predicto priori placuerit vel eius successoribus, et ipsum possit removere sine lite et sine contradictione de predicto loco quondocumque ei vel qui pro tempore fuerit prior placuerit. Qui presbiter Salvi predictam electionem sic factam et sic ordinatam recepit et promisit se in nullo contraire, promittens etiam quod quondocumque prior SMN dixerit ei quod recedat, quod in sequenti die recedet sine ulla contradictione» (ASF, SMN 27.IV.1250).

Fr. Aldobrandino dei Cavalcanti: «fuit prior in conventu florentino multis annis, et postea prior provincialis» (Cr SMN  n° 124). Testimonianza di fr. Remigio dei Girolami: «Fuit ergo dignus quia pastor, et in ordine prior longo tempore hic et Luce, et prior provincialis sex annis; viginti septem annorum erat quando fuit primo prior, semper quasi postea fuit prior. Fuit etiam pastor extra ordinem septem annis» (Note di biografia, AFP 1984, 235).

21 febbraio 1251 Aldobrandino dei Cavalcanti

«Dominus Paganus prepositus canonice et capituli florentini precepit presbitero Antonio, de voluntate ipsius presbiteri Antonii, ut die crastina per totum diem exiret de hospitali Sancte Marie de Fonteviva, qui pub(lice) dicitur hospitale de Bigallo, et recederet inde cun omnibus suis rebus, et quod observet hominibus et rectoribus predicti hospitalis qui sunt de sotietate Sancte Marie predicto hospitali in totum. (...) Acta sunt hec omnia in coro ecclesie et canonice florentine presentibus d. Ildebrandino priore et fr. Ottaviano de ordine Predicatorum SMN florentin(is) et domino Caponsaccho canonico canonice antedicte et Ildebrandino condam Drudoli,... et aliis multis de sotietate predicta qui ad hec testes vocati fiere [sic], anno Domini 1250, nona kalendas martii et indictione nona» (ASF, Dipl. Bigallo 5.VI.1250-29.V.1328 a quaderno, f. 3r; fascicolo carte 10, sec. XIV, vi sono regestati atti e donazioi relativi alla "Sotietas Sancte Marie").

28 agosto 1252 Aldobrandino dei Cavalcanti

«Dominus Turpinus, prior custos et rector canonice et ecclesie Sancti Pauli, connfessus fuit... et nominatim pro solvendo pretio emptionis quam facere intendit pro ipsa ecclesia, consensu et parabola presbiteri Talenti, presbiteri Cambii et Oddi et Turpini canonicorum..., vendiderunt... et concesserunt domino fr. Ildebrandino priori ecclesie SMN ementi... pro se et capitulo eiusdem ecclesie SMN... videlicet unam petiam terre et rei et posite Florentie in populo Sancti Pauli, cuius hii sunt confine: a j° murus ecclesie SMN scilicet fratrum Predicatorum, a ij° ecclesie Sancti Pauli, a iij° domine Niccildine uxoris olim Tornaquinci del Pecora, a iiij° hominum burgi Sancti Pauli..., que est ad rectam mensuram civitatis Florentie staior(a) quinque et pedes septem... pro pretio cuiuslibet star(ii) lib. 20 denariorum pisanorum, quod pretium est in summa libre centum una, de quibus pro dicta ecclesia vocaverunt se bene solutum... Actum Florentie in claustro ecclesie Sancti Pauli...» (ASF, SMN  28.VIII.1252).

11 febbraio 1254 Aldobrandino dei Cavalcanti

Atto di pace tra Pistoia da una parte e Firenze e Lucca dall’altra, in Empoli 11.II.1253 /4, «ante plebem Sancti Andree»; tra i testi: «domino fratre Aldobrandino priore ordinis Predicatorum SMN de Florentia et fratre Ugo [Cr SMN  n° 110] subpriore dicte ecclesie» (P. Santini, Documenti dell’antica costituzione del comune di Firenze. Appendice, Firenze 1952, 42).

Fineschi 151 riporta un documento di donazione sotto l’anno MCCLXL [sic] attestante il priorato di fr. Aldobrandino dei Cavalcanti che non sono riuscito a rintracciare nei fondi diplomatici.

maggio-giugno 1257 Ambrogio di Ranieri di Marsilio

CP Firenze 1257: «Diffinitor capituli generalis prior Florentinus, socius eius fr. Iacobus de Benevento», ossia nominati definitore e suo socio al capitolo generale Tolosa 1258 (ACP 21/32-33; il nome del priore lo si ricava dalla testimonianza parallela di Cr Ro: vedi esponente successivo). Il CP Firenze 1257 fu celebrato a ridosso del CG 1257 nella medesima città (MOPH III, 84-89).

Fr. Ambrogio († 1274) «magnus predicator et prior in conventu florentino» (Cr SMN  n° 100). Iacopo de Benevento: SOPMÆ II, 304-09; IV, 131.

maggio 1258 Ambrogio di Ranieri di Marsilio

CG Tolosa 1258: «In hoc capitulo diffinitor fuit fr. Ambrosius prior Florentinus, socius vero cius fr. Iacobus de Benevento» (Cr Ro 104).

1263 Giovanni da Viterbo

CP Roma 1263: «Electores magistri fr. Iohannes prior Florentinus et fr. Laurentius Tudertinus. Diffinitor capituli generalis fr. Laurentius Tudertinus, socius eius fr. Iohannes Viterbiensis prior Florentinus» (ACP 28/22-25). Manca indicazione del tempo di convocazione del CP 1263 (settembre?).

Nel CG Parigi 1264 «fuit diffinitor fr. Laurentius Tudertinus, socius eius fr. Iohannis Viterbiensis» (Cr Ro 106); qui non si dice «prior»; bisogna dedurne che al tempo del CG 1264 fr. Giovanni non fosse più priore fiorentino? Non necessariamente. Sono documentabili casi in cui il titolo non è espresso per frati-priori, specie se questi non compaiono in qualità di priori. Ugo degli Ubertini, priore il 3.II.1288 (v. sotto questa data), in atti del 2 e 3.II.1288 non è detto priore. Giovanni d’Oltrarno è certamente priore nel 1305 fino al CP del medesimo anno; risulta priore il 16.I.1305 e il 24.V.1305; come semplice teste, senza titolo priorale, è presente in un atto del 19.I.1305 (v. sotto la data 16.I.1305).

maggio-giugno 1268 Gerardo d’Arcetri

CP Viterbo 1268: «Diffinitor capituli generalis fr. Eufranon cui parcimus hoc anno a lectione, socius eius fr. Gerardus prior Florentinus» (ACP 35/1-2). Il CP Viterbo 1268 fu celebrato a ridosso del CG 1268 nella medesima città. Il CP 1268 era stato convocato a Pisa, «sed propter Conradinum, qui erat excommunicatus et a Pisanis receptus, translatum fuit de mandato domini pape Clementis apud Viterbium» (Cr Ro 107; MOPH III, 140-44).

maggio 1269 Gerardo d’Arcetri

CG Parigi 1269: «In hoc capitulo fuit diffinitor fr. Eufranon, socius vero eius fr. Gerardus prior Florentinus» (Cr Ro 107).

Gerardo d’Arcetri «existens prior in conventu florentino... vitam finivit temporalem» (Cr SMN  n° 104, tra i frati deceduti anteriormente al 1279, dei quali il cronista ignora l'anno di morte). Fr. Eufranon della Porta salernitano; nominato di nuovo definitore al CG Bologna 1275, muore sulla strada per recarsi al capitolo (MOPH III, 182/19-20).

tra 1269 e 1276 Ugo Martellino da Firenze

«Frater Ugo dictus Martellini [mano tardiva muta in de Martellinis] de Ultrarno..., fuit prior multotiens in multis conventibus; et existens prior in conventu florentino et vitam finiens temporalem cum magna devotione adeptus est eternam» (Cr SMN  n° 110); tra i frati deceduti anteriormente al 1279, dei quali il cronista ignora l'anno di morte.

Fr. Hugo Martellinus in ACP 24/12-13 (1259). Il CP Viterbo 1268 (era stato convocato per la Pentecoste) istituisce il covento in Rieti e ne nomina primo priore fr. Ugo (ACP 34/29). Il 31.III.1270 priore reatino era un fr. Bonifacio (Arch. di Stato di Rieti, Raccolte e miscell., S. Domenico n° 5: 31.III.1270).

Morto durante il priorato fiorentino, Ugo fu priore tra gli estremi massimi 1269 e 1276, in base al nostro elenco; e verosimilmente un pò prima del '76, se il cronista fiorentino al lavoro nel 1279 a biografie ordinate cronologicamente su anno di morte, ne ignora tempo del decesso.

20 ottobre 1276 Ubertino di messer Ardingo degli Ardinghi da Firenze

«Omnibus hevidenter appareat has licteras inspecturis quod discretus sapiens et onestus vir fr. Ubertinus de ordine Predicatorum prior conventus fratrum Predicatorum ecclesie SMN florentin(e), habens curam tamquam procurator dicti conventus in spiritualibus et temporalibus ecclesie Sancti Iacobi de Polverosa rectore vacantis..., volens rectore dictam ecclesiam reformare..., nominavit... presbiterum Basilium presentem et consentientem in rectorem et gubernatorem ecclesie Sancti Iacobi supradicti... Actum Florentie apud ecclesiam SMN presentibus presbitero Talento rectore ecclesie Sancti Florentii, presbitero Fede cononico dicte ecclesie et Mosa serviente dominarum de Ripolis ad hec rogatis testibus» (ASF, SMN  20.X.1276; tre pergamene dall’identico contenuto sotto la medesima segnatura d’archivio).

Fr. Ubertino «in conventu florentino diversis vicibus, ter fuit <prior> » (Cr SMN  n° 212). Testimonianza di fr. Remigio dei Girolami: «fuit enim prior hic pluries et Pistorii et Senis et Luce et Urbeveti» (Note di biografia, AFP 1984, 269).

8 febbraio 1277 Ubertino degli Ardinghi

«Dominus Teglarius filius olim domini Iacobi de Scalis de Florentia» rende quietanza a frater Iohannes de ordine S. Marie Novelle de Florentia per 400 flor. che lo stesso Teglarius aveva ricevuto, in persona del procuratore Plebanus filius domini Lapi de Cavalcantibus, a venerabili fratre Ildebrandino episcopo Urbevetano, somma per la quale il vescovo e il capitolo obligati erant prefato domino Teglario ex causa mutui. L'atto è redatto in capitulo fratrum Predicatorum civitatis Florentie; tra i presenti (= tra i testi?) frater Ubertinus olim domini A<r>dinghi prior fratrum SMN» (M. Rossi Caponeri - L. Riccetti, Chiese e conventi degli ordini mendicanti in Umbria nei sec. XIII-XIV. Archivi di Orvieto, Perugia 1987, 178, tra gli atti di Aldobrandino dei Cavalcanti vescovo di Orvieto 1272-79; sotto la data 8.II.1276, che interpreto in stile fiorentino).

16 luglio 1277 Ubertino degli Ardingbi

«Discretus et honestus vir fr. Ubertinus prior predictus...» (ASF, SMN  20.X.1276; giunta del 16.VII.1277). Il CP Perugia 1277 era stato convocato per il 14 settembre (ACP 48/5-6).

In febbraio 1279 fr. Ubertino era priore di Lucca (ASL, Dipl. S. Romano 27.II.1279).

22 febbraio 1278 Guarnieri di Bernardo dei Vecchietti da Firenze

Testamento di Lotto, detto Ciaccherius, del fu Amideo del popolo SMN. Dopo lasciti ai frati del convento fiorentino affida, per restituzione «de incertis», a Tessa del fu Ildebrandino e a Beccia del fu Giaco, donne l’ordine della Penitenza, «libras 10 f. p. ab ipsis dominabus dandas et distribuendas ad earum voluntatem, cum consilio fr. Guernerii prioris ecclesie Sancte Marie predicte, illis personis et locis quibus utilius eis videbitur pro sua anima convenire. Item reliquid iussit et voluit quod dicte sue heredes incontinenti post eius obitum faciant fieri unam sepulturam sive avellum in cimiterio ecclesie SMN predicte... Actum Florentie in populo SMN, in domo Gilii condam Mercati notarii in qua moratur ductus testator, presentibus testibus ad hec rogatis fr. Gherardo Nasi et fr. Iacobo converso ordinis Predicatorum conventus ecclesie Sancte Marie predicte» (ASF, SMN  22.II.1277).

Guarnieri dei Vecchietti (1246-1310): «fuit prior pluries in conventu florentino» (Cr SMN  n° 195). Per un secondo priorato fiorentino vedi esponente 13.III.1309. Il 24 febbraio 1287 due suore dell’ordine della Penitenza fanno donazione d’una casa con terreno e pozzo, sita presso la piazza di SMN, «fratri Guernerio de Vecchiettis ordinis fratrum Predicatorum ecclesie SMN recipienti pro se ipso et omnibus fratribus dicte ecclesie et etiam pro capitulo» (ASF, SMN  24.II.1286). Il formulario («recipienti pro se ipso et... ») implica il priorato o semplicemente una procura? Il 4 aprile 1288 fr. Guarnieri è priore di Santa Maria in Gradi di Viterbo (APR, Dipl. 8.IV.1288; AFP 1963, 246). Il nome del casato è indifferentemente «de Vecchiettis» o «de Vecchis» nei documenti coevi; molte notizie sui Vecchietti, incluso Bernardo padre di fr. Guarnieri, in ASF, NA 3140 (già B 2126), NA 3141 (già B 2127).

18 ottobre 1279 Pagano di messer Iacopo degli Adimari da Firenze

«Fuit prior in conventu florentino, et tempore prioratus sui bone memorie dominus frater Latinus natione Romanus cardinalis et sedis apostolice legatus fundavit ecclesiam SMN M°CC° septuagesimo IX°, in festo sancti Luce» (Cr SMN  n° 172).

precedente successiva