precedente successiva

 (4)  Andrea di messer Iacopo del Fornaio da Pisa, OP 1394-95, † 1409. «Frater Andreas del Fornaio, filius domini Iacobi solempnissimi iudicis et honorabilis civis, fuit tante aptitudinis, tante velocitatis, tante perspicacitatis ad omnia opera quod a patre plus ceteris amabatur. Quo intrante ordinem et eunte Venetias ubi erant observantie, pater impatienter portans sequtus est eum non parcens expensis, multasque molestias filio et fratribus intulit. Hic existens coram dominio veneto in patris presentia, dominio reverentiam exhibebat permaximam, patri humilitatem et benignitatem permaximam. Unde fratribus redditus, dedit se scientifico studio, dedit se virtutum et cerimoniarum ordinis studio in tantum ut sermocinator et predicator factus, bonorum predicatorum et sermocinatorum sotius, per capitulum generale celebratum Bononie anno Mccccviii fuit habilitatus ad magisterii gradum, eratque magna spes nostri pisani conventus. Verum existens in iuventute florida, factus est archiepiscopus thebanus, dumque iret ad suam [suar(um) scr.] ecclesiam rapuit eum mors, tam spei quam dignitatis cuiuslibet inimica, anno Mccccviiij» (Cr Ps n° 270 f. 39r-v).

ASF, NA 8064, f. 19r-v (Pisa 16.XII.1391/0) «dominum Iacobum olim Pieri del Fornaio legum doctorem de cappella Sancte Marie Maioris»; ff. 54r-55r (30.XII.1392/1), 58r (8.I.1392, «Paulum filium suum») ecc. ASF, NA 1815, ff. 31v-35r (5.I.1403) «Leopardus condam dni Iacobi del Fornaio»; 8068, f. 107r-v (2.XI.1412/1) «Paulus olim dni Iacobi del Fornaio, de cappella Sancte Marie pisane maioris ecclesie, pro se et… nomine Leopardi et Simonis germanorum suorum»; 8071, ff. 124v-125v (Pisa 27.IV.1424/3) «Franciscus olim Pieri del Fornaio… et Pierus filius suprascripti Francisci… vendiderunt… fr. Andree olim Iohannis de Palaria OP… procuratori… monasterii et conv. Sancti Dominici de carraria Sancti Egidii».

CG Bologna 1407 dell'anno comune: MOPH VIII, 133; G. Meersseman, Fragmentum actorum capituli generalis Bononiae a. 1407 celebrati, AFP 22 (1952) 196-200.

- thebanus: il nome dell'arcivescovo Andrea sconosciuto a G. Fedalto, La chiesa latina in oriente II, Verona 1976, 223-24; I, Verona 19812, 322; R.-J. Loenertz, Athènes et Néopatras, AFP 28 (1958) 24. HC I, 482 n. 11: «Andreas Fumarius» [= Furnarius] † 1409, dal Gams; che a sua volta preleva da V.M. Fontana, Sacrum theatrum dominicanum, Romae 1666, 104b: Andreas Furnarius, con notizia «ex antiquis monumentis conv. pisani nobis transmissis», sommario di Cr Ps.

Verde-Corsi 142-43, 381 (vicario del conv. lucchese 6.IV.1407). AFP 65 (1995) 346-49, 488-95.

Oltre costoro, altri frati della predicazione pisana orbitano in anni diversi nel movimento dei riformati veneti.

Tommaso di Bernardo Aiutamicristo da Pisa († Venezia agosto 1398) e Bartolomeo da Pescia (al tempo territorio della predicazione pisana?), avevano raggiunto il convento San Domenico di Castello (Venezia) fin da febbraio 1392, ai primordi della riforma (Tommaso d'Antonio da Siena OP, Tractatus de origine…, AGOP XIV.24a, f. 6ra).

ASF, NA 1817, f. 76r-v (2.X.1404/3) «Iacobo Bernardi Aiutamicristo de cappella Sancti Petri ad Yschiam»; f. 104v «Guaspar filius Iacobi Bernardi Aiutamicristo»; 18417, ff. 30v-31r (Pisa, monastero San Silvestro, 10.VIII.1408/7) «sororis Francische filie quondam Bernardi Aiutamicristo»; 17104, f. 79r-v (5.II.1416) «Andree olim Iacobi Bernardi Aiutamicristo civi pisano de cappella Sancti Simonis Portemaris».  Cr Ps n° 261. Verde-Corsi 573b. MOPH XIX, 256b. Tommaso d'Antonio da Siena OP, Tractatus de origine… (1406-08 ca.), AGOP XIV.24a (xv1), f. 17vb «Contigit auten dicto anno <scil. 1398> circa mensem augusti supervenire pestem civitate Venetiarum dignatusque e<st> Dominus inter alios etiam nos fratres de conventu Sanctorum Iohannis et Pauli visitare de peste, in tantum ut quamplures de illa ex nostris feliciter migrarunt ad Dominum. Inter quos unus fuit venerabilis pater fr. Thomas Adiutamicristo de Pisis, tunc prior dicti conventus».

Bartolomeo da Pescia: Verde-Corsi 380 (priore in Lucca 16.XI.1406), 579a. S. Orlandi, S. Antonino, Studi bibliografici I, Firenze 1959, 89 (Cortona 1407-08). ASF, NA 8069, ff. 65v-66v (Pisa, capitolo Santa Caterina, 6.II.1417) «fr. Bartholomei Andree de Piscia». Non compare in Cr SMN. In S. Orlandi, Il beato Lorenzo da Ripafratta, Firenze 1956, 11 e nota 6, correggi "Bartolomeo di Pisa" in "Bartolomeo da Pescia", che a sua volta non va confuso con fra Bartolomeo di Ventura da Pisa † 1398, Cr Ps n° 263.

A seguito della predicazione in Pisa luglio-agosto 1398, i riformati conquistano alla loro causa quattro candidati pisani, innominati, che in autunno dello stesso anno raggiungono Venezia. Michele di Ludovico di Michele dei Tosi da Pisa, entrato in religione «audiens sermones Dei ab hore fr. Iohannis Dominici de Florentia», muore novizio nel convento riformato di Cortona nella mortalità 1400:

Cr Ps n° 266. M.-T. Casella e G. Pozzi, B. Giovanni Dominici OP, Lettere spirituali, Friburgo 1969, 134-35, ep. 21 (Città di Castello 6.VIII.1400), dove però i decessi riguardano Città di Castello (non Cortona) e il nome di "Michele Tosi" non è fatto dall'autore.

La paronimia non induca a confonderlo o imparentarlo con:
1)
fr. Ludovico di Ludovico da Pisa: S. Orlandi, S. Antonino, Studi bibliografici II, 89 (Cortona 1408). Verde-Corsi 381 (Lucca 12.IV.1409, n° 15). ASF, NA 1819, I, ff. 78r-80v (Pisa 10.IX.1415/4) «fr. Stefano condam Lapi de Ficecchio, fr. Lodovico condam Lodovici ambobus fratribus Sancte Caterine de Pisis». 
2)
fr. Ludovico di Francesco da Pisa: Verde-Corsi 381 (Lucca 12.IV.1409, n° 6). Orlandi, S. Antonino, Studi II, 105 (Pistoia 1419). 
3)
fr. Ludovico di Toso da Pisa: ASF, NA 18418, ff. 121v-122r (Pisa 18.IV.1415/4). SOPMÆ III, 94-95 (aa. 1423-43); IV, 192. Orlandi, S. Antonino… II, 109 (Pistoia 1422). 

Niccolò Gettalebraccia da Pisa «recepit habitum fratrum Predicatorum primo in loco Nichosie in valle Calci prope Pisas a fr. Iohanne Dominici, deinde in Florentia ad habundantiorem cautelam a priore florentino, missusque est ad conventum castellanum ubi vigebant observantie factusque est licteratus iuvenis, devotus et obbediens. Abdicavit temporalia, dedit partem sibi contingentem  -  quantum sua interfuit  -  monasterio Sancti Dominici de Pisis, nam fuit de intimis filiis sororis Clare de Gambacurtis, licet dictum monasterium habuerit parum vel nichil. Hic erat affectuosus ad religionem plurimum anhelabatque artentissimo desiderio videre observantias in conventu pisano. Verum existens iuvenis et gratiosus predicator in conventu Clusie prope Venetias anno Mccccx diem clausit extremum» (Cr Ps n° 271).

ASF, NA 20729, VI, f. 16r (15.VI.1398/7) «fratrum conventus ecclesie et monasterii Sancti Augustini de Ressano de Calci, quod monasterium vulgariter dicitur Niccosia»; 17105, ff. 79v-82r (13.VIII.1425/4). Nicosia = Rezzano, dioc. Pisa. Verde-Corsi 381 (Lucca 17.II.1408).

Agostino da Pisa, in Venezia nel 1412 ultrasessantenne.

SOPMÆ IV, 37-38. Lo stesso che fr. Agostino di Antonio da Pisa?, conventuale in Lucca 9.II.1401: Verde-Corsi 380. Certamente da distinguere da "Augustinus quondam Nerii seu Rainerii de Balsanis (Balsani, Bausani) de Pisis", frequentemente documentato in Pisa 1382-1425 circa. In S. Orlandi, Il beato Lorenzo da Ripafratta (1373-1456), Firenze 1956, 97a, "Agostino di Bigulia" è "Andrea da Bigulia" del convento pisano; nessuna confusione col nostro Agostino.

Imprevedibile l'esito di fra Baronto di ser Dato da Pisa. Pochi tratti, ma tali da abbozzare una storia di vita. Già frate notabile negli anni '80: «Religiosus vir fr. Barontus olim Dati de Pisis, vicarius fr. Laurentii olim Marci de Urbeveteri prioris claustralis conventus Sancte Caterine de Pisis ordinis fratrum Predicatorum» (ASF, NA 8063, ff. 36r-37r: Pisa 5.X.1388/7). Scambia con maestro Domenico da Peccioli il privilegio di succedersi in tutti i beni in caso di morte (MOPH XIX, 66 § 48: 14.II.1387). Nel 1389 assegnato alla lettura sentenziaria in ordine al magistero presso l'università pisana (MOPH XIX, 97 § 347); nella documentazione disponibile non apparirà mai col titolo "magister". Nel 1395 in Venezia, dove compare con l'animatore della riforma, Giovanni di Domenico, in negozi costitutivi del monastero Corpus Christi (Casella-Pozzi, B. Giovanni Dominici..., Friburgo 1969, 337 (Venezia 29.V.1395), 371a, dove "Baroncho de Pisis" va raddrizzato in "Barontho de Pisis"). Di nuovo in Pisa a inizio secolo, sa coltivare contatti pubblici. Designato, in subordine a sua sorella Elisabetta, usufruttuario vita natural durante di tutti i beni di Simone del fu ser Lucchese da Poggibonsi, cognato.

ASF, NA 7991, f. 8r-v (Pisa 20.VII.1401/0), ff. 10v-11r (Pisa 27.VII.1401/0) «Nos fr. Barontus condam Dati fratrum Predicatorum et Simon condam Becti de comuni Patriglionis Vallis Sercli, fideicommissarii… dne Gostanse condam Pieri Christiani… defuncte, publicum conficimus inventarium… Actum Pisis in domo habitationis olim suprascripte dne Gostanse posita in cappella Sancte Cecilie presentibus fr. Frederigo fratrum Pred. Sancte Cateline…». «Executiones testamenti», ib. ff. 12r-14r (Pisa 29.VII.1401/0, 29.VIII.1401/0, 21.IV.1402/1, 27.VI.1403/2).

ASF, NA 8065, II, ff. 89v-90r (Pisa 15.IX.1404/3) «Simon olim ser Lucchesis casearius de Poggibonsi, commorans Pisis in cappella Sancte Margharite», testa. «Et si contingerit suprascriptam dnam Eliçabettam <uxorem meam et filiam olim Dati> premori ante mortem fratris Barontis germani sui et filii olim dicti Dati, ordinis sancti Dominici, tunc in dicto casu dicto Baronti iudico dictum usufructum». Istituisce eredi (nell'eredità diversi terreni in Poggibonsi) «moniales et conventum monasterii Sancti Dominici posit(i) in cappella Sancti Egidii… Actum Pisis in conv. fratrum Sancte Caterine ordinis sancti Dominici presentibus fratribus dicti conv. videlicet fr. Henrico olim Andreuccii de Marianis de Luca, fr. Mariano olim Francisci de Peccioli, fr. Uliverio olim Verini de Bononia, fr. Iohanne olim Iunctini de Cascina, fr. Dominico Laççari de Prato, fr. Silvestro Pieri de Senis, fr. Petro olim Petri de Sancto Miniate testibus». Né si asserisce né si deduce che alla data fr. Baronto fosse presente in Pisa.

Tornato a Venezia, Baronto muta abito e poco prima del 1406 passa ai cistercensi, dopo trent'anni di vita domenicana. Fa carriera. Abate del monastero cistercense San Tommaso dei Borgognoni, diocesi di Torcello, in febbraio 1416 depone sulle virtù di Caterina di Iacopo di Benincasa da Siena († 1380); ricorda il proprio maestro Domenico da Peccioli, che nel convento pisano l'aveva «nutrito nei costumi e nella scienza». Muore in Torcello nel 1428. Tommaso d'Antonio da Siena, narratore e apologeta della riforma veneta, tace Baronto. La defezione dell'antico discepolo non sarà stata di conforto al vecchio Domenico.

Tommaso da Siena OP, Tractatus de ordine fratrum et sororum de Paenitentia sancti Dominici (1402-07), ed. M.H. Laurent et F. Valli, Firenze 1938, 79-80 (genn. 1404, ancora frate domenicano). M.-H. Laurent, Il Processo Castellano, Milano 1942, 450-51, 571b. SOPMÆ IV, 40.


finis

precedente successiva